Zengezur Koridoru’nun kritik bir bileşeni olan Kars-Dilucu demir yolunun temelinin atıldığı 22 Ağustos 2025 tarihinde, Türk dünyasında önemli bir başka gelişme de Türkmenistan’da hayat buldu. Hazar’ın doğu kıyısında, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev ve Türkmenistan Halk Maslahatı Başkanı Gurbangulu Berdimuhammedov arasında gerçekleştirilen üçlü bir zirve yapıldı. Bu görüşmeden sonra yapılan ortak açıklamalar ve imzalanan üçlü bildiride, taşımacılık, enerji, turizm, ticaret ve kültürel alanlarda işbirliği olanaklarının genişletilmesinin ön planda olduğu anlaşıldı. Ancak, en dikkat çekici konular taşımacılık ve enerji işbirliğiyle ilgili yapılan açıklamalardı.
– ÜÇ ÜLKENİN TAŞIMACILIK HATLARININ BİRLEŞTİRİLMESİ
Birbirine kapalı kara devleti statüsündeki bu üç ülke, açık denizlere erişim konusunda komşu ülkeleriyle olan güvenlik ve yaptırımlar nedeniyle sınırlı imkanlara sahiptir. Aralarındaki işbirliğinin artmasıysa, bu ülkelerin birbirine olan güvenlerinden kaynaklanmaktadır. Bu olumlu atmosferin sağlanmasında Azerbaycan ve Türkiye’nin Türkistan yaklaşımları ile Türk Devletleri Teşkilatı’nın (TDT) yükselen rolü önemli bir etken olmuştur.
Azerbaycan topraklarının işgalden kurtarılması, Güney Kafkasya’daki ulaşım ve taşımacılık işbirliği imkanlarını da artırmıştır. Diğer yandan, Rusya-Ukrayna Savaşı sebebiyle Avrupa Birliği’nin Rusya’ya uyguladığı yaptırımlar ve savaşın kalıcı görünmesi, bölgedeki ülkelerin Orta Koridor’a yönelmelerine yol açmıştır. Bu bağlamda, üç ülkenin ulusal taşımacılık hatlarının entegrasyonu adına yürütülen çalışmalar, tarife politikaları ve ortak lojistik merkezlerin kurulması konuları üzerinde yoğunlaşmaktadır.
Yaşanan gelişmelerle birlikte, Azerbaycan’ın Bakü-Tiflis-Kars Demiryolu’nun yük taşıma kapasitesi 1 milyon tondan 5 milyon tona çıkarılmıştır. Aynı şekilde, Bakü Uluslararası Deniz Limanı’nın kapasitesi de 15 milyon tona yükseltilmiştir. Washington’da Azerbaycan-Ermenistan liderleri arasında varılan anlaşmalar, Zengezur Koridoru’nun Ermenistan kısmının açılma olasılığını güçlendirmiştir ve Hazar çevresi ülkeleri için bu rotayı kullanmayı daha cazip hale getirmiştir. Böyle bir ortamda, Türk devletleri Azerbaycan ile ulaştırma alanındaki işbirliklerine yönelmiştir.
Liderlerin toplantısından sonra Özbekistan Ulaştırma Bakanı İlham Mahkamov, Özbekistan, Azerbaycan ve Türkmenistan arasında ulaşım, lojistik ve özel sektör alanında ortak şirketlerin kurulmasını içeren bir üçlü anlaşma imzalandığını bildirdi. Özbekistan, Hazar Denizi’nde deniz taşımacılığı yapmak üzere Azerbaycan ve Türkmenistan’dan gemi satın almayı ve kendi feribotlarını işletmeyi planlamaktadır. Ayrıca, bu ülkeler arasındaki taşımacılık işbirliğini hızlandıran bir diğer gelişme, Çin-Kırgızistan-Özbekistan (ÇKÖ) demiryolu projesidir.
6 Haziran 2024’te imzalanan anlaşmayla, ÇKÖ ülkeleri demir yolu inşasına başladığını duyurdu. 21 Aralık 2024’te ise proje ile ilgili yatırım anlaşması imzalanmış ve 27 Aralık’ta inşaatın temeli atılmıştır. Bu demir yolu, Çin’in Avrupa pazarlarına ulaşımında mevcut Rus güzergâhından 900 kilometre veya 7 gün daha kısa bir rota sunmaktadır. Uzmanlar, bu demir yolunun yıllık 15 milyon ton kargo taşıma kapasitesine sahip olabileceğini öngörmektedir. Özbekistan ve Kırgızistan, taşınan yüklerin Türkmenistan üzerinden Hazar Denizi’ni aşarak Azerbaycan’a ulaşmasını hedeflemektedir.
– TÜRKMENİSTAN’DAN DOĞAL GAZ YERİNE ELEKTRİK ENERJİSİ İTHALATI
Birleşmiş Milletler’in (BM) Ekonomi Komisyonu verilerine göre, 13.6 milyar metreküp doğal gaz rezervine sahip Türkmenistan, dünya doğal gaz rezervinin yüzde 7.2’sini elinde bulundurmaktadır. Türkmenistan, bölgede Çin başta olmak üzere çeşitli ülkelerle doğal gaz alanında işbirlikleri geliştirmiştir. Ancak, Azerbaycan üzerinden Türkiye ve Avrupa pazarlarına erişim sağlamak, Türkmenistan için yeni bir fırsat yaratmaktadır. Hazar Denizi’ndeki Türkmen doğal gazının Azerbaycan’ın boru hatları aracılığıyla Batı pazarlarına taşınması, iki taraf arasında müzakere edilen bir diğer konu olmuştur.
Son zamanlarda, Batı pazarlarında elektrik enerjisine olan talep de artış göstermiştir. Bu kapsamda, Azerbaycan, Türkistan coğrafyasındaki ülkelerle yenilenebilir enerji kaynaklarından elde edilen elektrik enerjisinin Türkiye ve Avrupa’ya taşınmasına yönelik çeşitli anlaşmalar imzalamıştır. Yeni projeler, Türkmenistan doğalgazından üretilen elektrik enerjisinin Hazar Denizi üzerinden Azerbaycan ve Batı’ya iletilmesini mümkün kılabilir. Böylece, Türkmenistan doğal gazının değil, bu gazdan üretilen elektrik enerjisinin hatları kullanılabilir. Bu durum, İran ve Rusya’nın itirazlarına sebep olan Trans-Hazar Doğalgaz Boru Hattı sorununu da çözebilir.
Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi (SOCAR), son olarak Özbekistan ile enerji alanında yeni bir işbirliğine girmiştir. İmzalanan anlaşma çerçevesinde, SOCAR Özbekistan’da petrol arama faaliyetleri yürütmektedir. Cumhurbaşkanı Aliyev’e göre, bu çalışmalar sonucunda büyük bir petrol kuyusunun keşfedilmesi mümkündür. Söz konusu keşif, Özbekistan’ın enerji güvenliğine katkıda bulunurken iki ülke arasındaki işbirliğini de yeni bir aşamaya taşıyacaktır.
Azerbaycan, Türkmenistan ve Özbekistan arasındaki bu üçlü işbirliği, Hazar Denizi çevresindeki Türk devletleri arasındaki işbirliklerini güçlendirmekte ve Türkmenistan’ın bu sürece aktif katılımı, gelişmeleri hızlandırmaktadır. Bu ilerlemeler, Türk ekseninin Orta Asya’daki etkinliğini artırmakta ve bu ülkelerin doğu-batı arasındaki transit rolünü pekiştirmektedir. Hazar’ın iki yakasındaki Türk devletleri arasındaki işbirliğinin genişlemesi, Türkiye’nin enerji güvenliğine katkıda bulunacak ve taşımacılık alanında köprü rolünü güçlendirecektir.
