ABD’nin Hasımlarıyla Yaptırımlar Yoluyla Mücadele Yasası (CAATSA), Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın, eski ABD Başkanı Donald Trump ile yaptığı görüşmede gündeme geldi. Trump, Türkiye’ye uygulanacak bu yaptırımlara karşı çıkmış, ancak bu konuda başarılı olamamıştı.
CAATSA çerçevesinde, Türkiye’ye yönelik yaptırımlar, Rusya’dan S-400 hava savunma sistemlerinin alımına bağlı olarak yaklaşık 3 yıl beklemenin ardından, 7 Nisan 2021 tarihinde yürürlüğe girdi. ABD Kongresi, bu yasayı 2017 senesinde onaylamıştı.
Bu yaptırımların uygulanmasıyla, ABD Hazine Bakanlığı, Cumhurbaşkanlığı Savunma Sanayii Başkanlığı (SSB) ve Savunma Sanayii Başkanı İsmail Demir ile diğer üst düzey yetkililere yaptırım uyguladı. Bu süreçte Mustafa Alper Deniz, Serhat Gençoğlu ve Faruk Yiğit de yaptırım listesine eklendi.
Bunun neticesinde, SSB’nin ABD’den ürün ve teknolojiler için ihracat lisansı alması ve ABD finans kuruluşlarından 12 ay vade ile 10 milyon doları aşan kredi ve borç alması yasaklandı. Ayrıca, SSB’nin uluslararası mali kuruluşlardan kredi almasının engelleneceği, isimleri belirtilen Savunma Sanayii yetkililerinin ise ABD’ye girişlerinin yasaklanacağı bildirildi.
SSB, bu yaptırımlar dolayısıyla ABD’den ihracat lisansı alamayacak ve ABD ile bağlantılı uluslararası finans kuruluşlarının kredilerine erişemeyecekti.
CAATSA KAPSAMI NEDİR, HANGİ ÜLKELERİ KAPSIYORDU?
ABD’nin bu yaptırımları uygulamadan önce, Çin, İran, Rusya ve Kuzey Kore’yi ulusal güvenlik için tehdit oluşturan ülkeler olarak tanımladığı bilinmekteydi. Ancak CAATSA’nın hasım olarak belirttiği ülkeler arasında sadece Rusya, İran ve Kuzey Kore yer aldı. Bu yasada, hedef alınan ülkelerin savunma sanayi şirketleri ve istihbarat kurumlarına yönelik yaptırımlara dair düzenlemelere yer veriliyor. Yasanın Rusya ile ilgili kısmında, 231’inci madde, Rus savunma ve istihbarat sektörleriyle önemli mali işlemler gerçekleştiren kişi ve kuruluşlara yaptırım uygulanmasını öngörüyor.
2 Ağustos 2017’de kabul edilen CAATSA’da “ikincil yaptırımlar” olarak adlandırılan çeşitli yaptırımlar yer almakta. Bunlar arasında, yaptırım kapsamındaki kişi ve kuruluşlara ihracat ile ithalat bankası desteğinin kesilmesi, mal ve teknoloji ihracatı ruhsatı verilmemesi gibi maddeler bulunuyor. Ayrıca, ABD mali kurumlarından kredi tedarikinin yasaklanmasından, yaptırım kapsamındaki kişi veya kurumlarla ihale yapılmamasına kadar birçok yaptırım uygulanabilir.
CAATSA TÜRKİYE’YE NASIL UYGULANDI?
CAATSA’nın ikincil yaptırımları, ilk kez bir NATO müttefiki olan Türkiye’ye uygulandı. Bu durum sadece Türkiye için değil, aynı zamanda Rusya ile enerji iş birliği yapan Almanya ve Avusturya gibi Avrupa ülkeleri için de risk teşkil ediyordu. Hindistan’ın Rusya’dan 5 milyar 480 milyon dolarlık S-400 anlaşması yaptığı ve Endonezya’nın Moskova ile savunma iş birliği yaptığı da CAATSA yaptırımlarına maruz kalabilecek diğer ülkeler arasında yer alıyordu. Ancak CAATSA’nın bu şekilde Türkiye’ye uygulanması, tarihi bir geçiş noktası oldu. ABD Kongresi’nin Türkiye’nin S-400 anlaşmasını bu yasanın kapsamına alması gerekiyordu.
S-400 ALIMI YAPTIRIMLARI TETİKLEDİ
ABD Kongresi, ilk kez 2018 yılında savunma bütçesi çerçevesinde Türkiye’nin Rusya’dan S-400 alma niyetini gündeme getirerek Savunma Bakanlığı’ndan konuya dair rapor talep etti. Bakanlık, raporu Kasım 2018’de sunarak Türkiye’nin S-400 alımının kesin olduğunu ve bunun Türkiye-ABD ilişkileri ile NATO içindeki rolüne olumsuz etkileri olacağını bildirdi. Kongre, bu rapora dayanarak 2019 yılı savunma bütçesine Türkiye’ye F-35 uçaklarıyla ilgili kısıtlamalar ekledi. 2020 bütçesindeki diğer düzenlemelerde ise Türkiye’nin S-400 sistemlerine ilişkin anlaşma CAATSA kapsamında “önemli mali işlem” olarak tanımlandı ve Başkan’a, Türkiye’ye yönelik yaptırımlardan en az beşini uygulama talimatı verildi.
ABD Dışişleri Bakanlığı tarafından 27 Ekim 2017’de yayınlanan Rus savunma ve istihbarat şirketlerinin listesinde S-400 sistemlerini üreten Almaz-Antey, dikkat çeken bir konumdaydı. Türkiye’ye yönelik CAATSA yaptırımları, 2017’den beri sürekli gündemde olmasına rağmen, ilk resmi onayı inşası 2020 Ulusal Savunma Yetkilendirme Yasası ile sağlandı.
TRUMP KONGREYE TÜRKİYE İÇİN DİRENDİ
CAATSA yaptırımları, Türk-Amerikan ilişkileri açısından büyük bir tehdit unsuru olarak görülüyordu. Donald Trump, CAATSA yasasını imzalarken, yasada bulunan bazı maddelerin hatalı olduğunu belirtmişti. Ancak, yasada büyük bir çoğunlukla kabul edildiği için imza atmak zorunda kaldı. Trump, Türkiye’nin S-400 konusundaki duruşunu destekleyen açıklamalar yaparak, Kongre’nin baskılarına karşın, Ankara’ya yönelik yaptırımları ertelemeyi başardı. Haziran 2019’da G-20 Zirvesi’nde yaptığı açıklamada, Obama döneminde Patriot sistemlerinin satılmaması nedeniyle Türkiye’nin başka seçeneklerinin kalmadığını vurguladı. Ancak, Trump’a rağmen, CAATSA yaptırımları özellikle Kongre tarafından Türkiye’nin bölgedeki adımları ile her zaman gündeme getirildi.
