2009 yılında ortak kültürel bağlantılar ve ekonomik ilişkiler temelinde oluşturulan Türk Devletleri Teşkilatı (TDT), 7 Ekim’de gerçekleşen Gebele Zirvesi’nde stratejik dayanışma ile savunma ve güvenlik konularına daha fazla odaklandı. Azerbaycan, TDT’nin ortak askeri tatbikat düzenlenmesi önerisinde bulundu.
TDT’nin 12. Zirvesi, Azerbaycan’ın Gebele kentinde gerçekleştirildi. Dönem başkanlığı görevini yürütmekte olan Azerbaycan’ın yanı sıra Türkiye, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Macaristan, Türkmenistan ve KKTC liderleri de “Bölgesel Barış ve Güvenlik” teması etrafında toplandı. Azerbaycan Devlet Başkanı İlham Aliyev’in ev sahipliğinde, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da dahil olmak üzere birçok liderin katılımıyla düzenlenen zirvede, TDT’nin jeopolitik değişimler karşısında “savunma ve güvenlik” konularını daha fazla gündeme alması ön plana çıktı.
Zirve sonunda yayımlanan Ortak Bildiri’de, TDT üyelerinin ortak bir stratejik vizyon çerçevesinde küresel ve bölgesel konularda birlik içinde durmaları gerektiği vurgulandı. Güvenlik riskleri, özellikle terörizm karşısında işbirliğini güçlendirme gerekliliği de dile getirildi. Ayrıca, Türk devleri arasında ilişkilerin “stratejik ortaklık” seviyesine çıkarılması için gerekli anlaşmanın yapılması çağrısı yapıldı. Küresel ölçekteki potansiyelin değerlendirilmesi ve iddialı hedeflerin oluşturulması da metinde yer buldu.
ALİYEV’DEN ORTAK TATBİKAT ÖNERİSİ
Zirvede gerçekleştirilen konuşmalar, sonuç bildirgesindeki unsurlardan çok daha somut iş birliği alanlarını içinde barındırıyordu. Özellikle Azerbaycan Devlet Başkanı Aliyev’in ekonomik kalkınmanın güvenlik ile sıkı bir ilişki içerisinde olduğunu belirtmesi dikkat çekti. Aliyev, uluslararası hukukun temel ilkelerinin ihlal edildiği bu dönemde TDT ülkeleri arasında askeri ve askeri teknik işbirliğinin önemine vurgu yaptı. “Azerbaycan ile Türkiye arasında derin bir işbirliği mevcut. Son bir yılda Türkiye ile 25’ten fazla ortak tatbikat gerçekleştirdik. TDT ülkeleri arasında savunma ve güvenlik alanlarında daha geniş işbirliklerine yönelik olarak 2026’da Azerbaycan’da ortak askeri tatbikat yapılmasını öneriyorum,” ifadelerini kullandı.
Bu önerisi ile birlikte, Aliyev 2009 yılında imzalanan Nahçıvan Anlaşması’na da referencia yaparak, barışın korunması ve güvenliğin TDT’nin başlıca sorumlulukları arasında yer aldığını hatırlattı. Azerbaycan Devlet Başkanı’nın ortak tatbikat önerisi, Bakü ile Moskova arasındaki gergin ortamda dikkat çekici bir gelişme olarak öne çıkıyor. Azerbaycan, geçmişte yaşanan bir uçak kazasında 38 vatandaşının hayatını kaybetmesinden Rusya’yı sorumlu tutmuş ve somut taleplerde bulunmuştu. Rusya ile ilişkileri olan Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan’ın daha temkinli bir yaklaşım sergileyeceği öngörülmekte. Tarafların bir ilk adım olarak Siber Güvenlik Konseyi’ni kurabileceği ifade ediliyor.
“TDT SADECE KÜLTÜREL BİRLİK DEĞİL”
Cumhurbaşkanı Erdoğan, TDT’nin değişen jeopolitik ortam ve ortak riskler karşısında yeni görevler üstlenmesi gerektiğine dikkat çekti. Azerbaycan dönüşü gazetecilere yaptığı açıklamalarda TDT’nin yalnızca kültürel bir birlik olmayıp, aynı zamanda stratejik bir dayanışma platformu olduğunu belirtti. Erdoğan, risk barındıran durumlarda tedbirler almanın kaçınılmaz olduğunu vurgulayarak, “İstihbarat, sınır güvenliği ve siber alan gibi farklı boyutlarla iş birliğini konuşuyoruz. Dünyada artan savunma harcamaları ve güvenlik alanındaki gelişmelere yönelik eğilimi görüyoruz. Türk Devletleri Teşkilatı üyeleri olarak bu yönde adımlar atıyoruz ve ihtiyaç duyulduğunda daha ileri hamleler gerçekleştireceğiz” dedi.
Erdoğan ayrıca, Türkiye’nin gelecek yıl TDT dönem başkanlığını üstleneceğini de duyurdu. Dönem başkanlığı süresince güvenlik ve savunma sanayi işbirliği alanlarında yeni bir ivme kazandırılması, ayrıca KKTC’nin TDT içindeki konumunun daha belirgin hale gelmesi bekleniyor.
TDT + FORMATINA GEÇİŞ
TDT zirvesinin önemli sonuçlarından biri de TDT Plus adı verilen yeni formatın hayata geçirilmesi oldu. Üye olmayan ülkeler ve kuruluşlarla daha esnek bir çalışma sağlamayı hedefleyen bu format, zirve bildirgesinde yer aldı. TDT Plus formatının, Türk Devletleri Teşkilatı’nın uluslararası görünürlüğünün artması, etki alanının genişlemesi ve işbirliğinin derinleşmesi anlamında önemli olduğu ifade ediliyor.
ZENGEZUR KORİDORU DA GÜNDEMDE
Zirvede ele alınan konulardan bir diğeri, Azerbaycan ve Ermenistan liderlerinin 8 Ağustos’ta ABD Başkanı Donald Trump’ın kolaylaştırıcılığında attıkları adımlar oldu. Aliyev ve Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan arasındaki görüşmelerin ardından ilk kez TDT zirvesinde bu konunun yer aldığı ve bağlantısallık projelerinin tartışıldığı kaydedildi. Anlaşmanın Azerbaycan ile Nahçıvan arasında engelsiz ulaşım sağlaması açısından önemi vurgulandı. Türk devletleri, Zengezur Koridoru, Bakü-Tiflis-Kars demiryolu, Trans-Hazar Uluslararası Doğu-Batı Orta Koridoru ve Çin-Kırgızistan-Özbekistan demiryolu aracılığıyla Avrupa-Asya arasındaki ticaret yollarının çeşitlendirilmesine yönelik çabalarına devam edeceklerini belirtti.
