Utrecht Üniversitesi’nden bilim insanları, Mars yüzeyindeki gizemli çatlakların donmuş karbondioksit bloklarının kayması sonucunda oluştuğunu belirledi.
Utrecht Üniversitesi, Mars’taki bu ilginç yarıkların oluşumuyla alakalı önemli bir bulguya imza attı. Geophysical Research Letters dergisinde yayınlanan araştırma, bu doğal oluşumların arkasında mevcut olan kuru buz olarak bilinen donmuş karbondioksit bloklarının rolü olabileceğini ortaya koydu.
Dr. Lonneke Roelofs liderliğindeki araştırma ekibi, Mars’ın koşullarını birebir taklit eden laboratuvar deneylerinde, karbondioksit buz bloklarının gezegenin ince atmosferinde kayarak ve doğrudan gaz fazına geçerek (süblimleşme) kum üzerinde kanallar açabildiğini kanıtladı.
Roelofs, bu deney sırasında yaşadığı gözlemi, “Kumun içinden geçen buz bloklarını izlerken kendimi Dune filmindeki kum solucanlarını seyreder gibi hissettim” şeklinde ifade etti.
TEORİ İLK KEZ İSPAT EDİLDİ
Bilim insanları, karbondioksit buzunun Mars’taki kumul şekillenmelerinde bir rolü olabileceği fikrini uzun bir süredir savunuyordu. Ancak, bu teoriyi doğrudan kanıtlayan bir deney daha önce gerçekleştirilmemişti.
Roelofs ve ekibi, laboratuvar ortamında kuru buz blokları kullanarak yarıklar oluşturarak, görülmemiş doğal bir süreci de ortaya çıkarmış oldu.
Mars’ta kış aylarında sıcaklıklar eksi 120 dereceye kadar düştüğünde, kumullar üzerinde donmuş karbondioksit tabakaları oluşuyor. Bahar geldiğinde ise Güneş ışınları bu tabakaları ısıtarak kararsızlaştırıyor; bu süreçte uluslararası standartta bazen bir metre kalınlığında buz kütleleri eğimlerden kopabiliyor.
Geçen süreçte, gezegenin ince atmosferi ile kum ve buz arasındaki keskin sıcaklık farkları, blokların alt kısmının hızla süblimleşmesine neden oluyor. Oluşan gaz basıncı, bu buzların çevresindeki kumu kuvvetle savurmasına yol açıyor.
NASA GÖRÜNTÜLERİYLE ÖRTÜŞÜYOR
Science Daily’de yer alan bilgilere göre, Roelofs, deneydeki bu süreci, “Yüksek gaz basıncının bloğun çevresindeki kumu nasıl fırlattığını açıkça gördüm” ifadeleriyle anlattı.
Süblimleşme devam ettikçe, buz bloğu yavaşça yamaç aşağı kayarken, iki yanında yükseltiler bulunan uzun bir hendek açıyor. Elde edilen bu izler, NASA’nın HiRISE kamerasıyla çekilen Mars kumullarındaki yarıklara oldukça benziyor.
Mars yüzeyinin jeolojik biçimlenmesini inceleyen Roelofs, daha önce süblimleşen karbondioksit buzunun krater duvarlarında derin kanallar açan moloz akıntılarına yol açabileceğini göstermişti. Ayrıca bu araştırmadaki yarıkların farklı göründüğünü ve başka bir sürecin var olması gerektiğini düşündüğünü belirtti.
DENEY ÖZEL “MARS ODASINDA” YAPILDI
Roelofs, bu durumu daha detaylı incelemek üzere yüksek lisans öğrencisi Simone Visschers ile birlikte İngiltere’nin Milton Keynes kentindeki özel “Mars odasında” deneyler gerçekleştirdi. Bu tesis, Mars’ın çevre koşullarını birebir taklit edecek şekilde tasarlanmış ve proje, İngiliz Jeomorfoloji Derneği tarafından desteklenmiştir.
Denenin detaylarını aktaran Roelofs, “Farklı eğim açılarıyla kumul yamaçları oluşturarak çeşitli denemeler yaptık. Karbondioksit bloğunu eğim üzerine bıraktık ve ne olacağını gözlemledik. Doğru eğimi bulduğumuzda, nihayet beklediğimiz sonuçları elde ettik” diye belirtti. Roelofs, bu süreçte kuru buz bloğunun, bir köstebek gibi aşağı doğru kazılmaya başladığını ve görünümünün oldukça ilginç olduğunu ifade etti.
Araştırma, Mars’taki bu karbondioksit buz bloklarının nasıl oluştuğuna dair sorulara da yanıt vermektedir. Roelofs, bu blokların gezegenin güney yarımkürsündeki çöl kumullarında geliştiği bilgisini verdi. Kış aylarında, kumul alanları 70 santimetre kalınlığa ulaşan karbondioksit tabakasıyla kaplanıyor. Bahar geldiğinde ise bu tabaka süblimleşerek gölgede kalan kumul tepelerinden bloklar halinde aşağı düşüyor.
Yamaç tabanına indiklerinde, süblimleşmeye devam ediyor ve karbondioksit tamamen gaz haline geçtiğinde geride boş bir çukur bırakıyor.
“DÜNYA’YA BAKIŞ AÇIMIZI GENİŞLETİYOR”
Roelofs, Mars’a olan ilginin insanlık için önemine dikkat çekerek, “Mars, en yakın komşumuz ve Güneş Sistemi’nde ‘yeşil kuşak’a en yakın kayalık gezegen. Sıvı suyun var olabileceği koşulların tespit edilmesi, yaşamın kökenine dair soruların yanıtlanabileceği anlamına geliyor” değerlendirmesinde bulundu.
Son olarak, Roelofs, “Farklı gezegenlerin yüzey şekillenme süreçlerini incelemek, Dünya’ya bakış açımızı genişletiyor. Bu durum, çeşitli sorular sormamıza ve kendi gezegenimizdeki süreçleri daha iyi kavramamıza yardımcı oluyor.” diye ekledi.
