Nature dergisinde yayımlanan son araştırmalar, anıların zamanla beyinde nasıl şekil değiştirdiğini ortaya koyuyor. Yapılan bu çalışma, hafızanın dinamik yapısını gözler önüne seriyor.
Fareler üzerinde gerçekleştirilen deneyler, anıların farklı nöron grupları tarafından taşınarak beyinde değiştiğini gösteriyor. Sinirbilimcilerin, hafıza ile ilgili belirli “yer hücrelerinin” aktif olduğu teorisi, artık tekrar sorgulanıyor.
Bu teorinin kökenleri 1960’lara dayansa da, ABD’deki Northwestern Üniversitesi’nden Profesör Daniel Dobeck’in ifadesiyle, 2010’larda bu konu yeni bir çerçeveye oturmuş durumda. 2013 yılında Nature Neuroscience dergisinde yayımlanan bir makale, beynin mekansal temsillerinin daha önce düşünülenden daha değişken olduğunu ortaya koymuştu. Fareler bir labirente yeniden girdiğinde, bazı hücreler hep aktif görünse de, aktif nöron grupları zaman içinde değişiklik gösteriyordu. Bu duruma “hipokampal temsil kayması” deniyor.
Bilim insanları, bu değişimlerin dışsal etkenlerden kaynaklandığını varsayıyorlardı. Ancak Dobeck ve ekibi, daha fazla kesinlik elde etmek amacıyla sanal bir deney ortamı tasarladı. DENEY NASIL YAPILDI?
Fareler, video oyun kumandası işlevi gören bir koşu bandında yürüdüler ve çevrelerinde sanal bir labirent simüle eden ekranlar yer aldı. Değişkenleri kontrol altında tutmak için her denemede tek tip bir koku kullanıldı; ayrıca ses alanını dengemek adına “beyaz gürültü” ile destek sağlandı. Sinir hücrelerinin aktivasyonunu izlemek için ise özel teknikler kullanıldı.
ARAŞTIRMANIN BULGULARI NELERDİR?
Deneyin sonuçları, mükemmel şekilde kontrollü bir ortamda bile, çoğu sinirsel temsilin zamanla değişmeye devam ettiğini göstermekte. Kaydedilen hücrelerin yalnızca yüzde 5-10’u, “geleneksel” konum hücrelerinin özelliklerini taşıyarak her seferinde tutarlı etkinlikler gösterdi. Bu sabit hücrelerin, aynı zamanda en yüksek uyarılabilirliğe sahip olduğu gözlemlendi, bu da hafızanın yönetiminde hangi hücrelerin etkili olduğunu işaret ediyor. Araştırmacılar, bu “kayma” olgusunun beynin benzer deneyimleri ayırt etmesine yardımcı olduğunu ve dolayısıyla bu deneyimleri ayrı ayrı hatırlayabilmemizi sağladığını öne sürüyor. Yani, aynı yeri birçok kez ziyaret ettiğinizde bile, hafızanızda bu ziyaretleri ayırt edebilme yetisine sahip oluyorsunuz.
EN İSTİKRARLI ANILAR HANGİLERİDİR?
Deneyin bulgularına göre, en istikrarlı anıların yüksek uyarılabilirliği koruyan hücrelerle ilişkili olabileceği kaydedildi. Ayrıca, “Beyin yaşlandıkça, hipokampal hücrelerin uyarılabilirlik seviyeleri düşer; bu durum, yaşa bağlı hafıza kaybını kısmen açıklayabilir.” şeklinde tespitler yapıldı. Araştırmacılar, eğer hipokampal hücrelerin uyarılabilirliğini artırabilir veya koruyabilirsek, hafızayı daha iyi bir düzeyde sürdürebileceğimizi ifade ediyor. Ancak bunun için daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyulmakta.
