23 Temmuz 1941 tarihinde Almanya, Sovyetler Birliği’ne karşı yaptığı anlaşmayı ihlal ederek saldırı düzenledi. Nazi Almanyası’nın karşısında bulunan Azerbaycan Türklerinden Kazaklara, Kırgızlardan Özbeklere, Türkmenlerden Ahıska Türklerine, Karaçay-Balkarlardan Kazan ve Kırım Tatarlarına, Başkurtlardan Çuvaşlara, Sibirya Türklerinden Gagavuzlara kadar birçok Türk topluluğu, Sovyetler Birliği sınırları içinde öne çıkarak savaştı.
Tercüman‘da yer alan bir makaleye göre, çok sayıda Sovyet vatandaşı olan Türk, Sovyetlerin çökeceği ve böylelikle bağımsızlık elde edecekleri umuduyla Alman yanındaki saflarda savaştı. Ayrıca Sovyetler Birliği sınırları dışında Kıbrıs, Yunanistan, Bulgaristan, Yugoslavya ve Romanya’daki Türkler ile Doğu Avrupa’daki Türk halkları, bulundukları ülkelerin ordularında savaşa katıldılar.
TÜRKLERİ SSCB’YE GÖTÜRDÜLER
2 Eylül 1945’te savaşın resmi olarak sona ermesiyle birlikte acı bilanço gün yüzüne çıktı; yaklaşık 80 milyon insan hayatını kaybetmişti. II. Dünya Savaşı sırasında Türkler Avrupa’ya dağılırken, bu bireyler ya mülteci kamplarında ya da Avrupa’nın kenar mahallelerinde yardım kuruluşlarının desteğiyle hayatta kalmaya çalıştılar. Uluslararası anlaşmalarla mülteci ve esirlerin iadesi durdurulmuş olsa da, Sovyetler Birliği’nden gelen heyetler, savaş suçlusu olarak kabul ettikleri Türkleri SSCB’ye götürmeye başladı.
Bu aşamada, Ziyad Ebüzziya, Türklerin Avrupa’daki mülteci kamplarında zor şartlarda geçirdiği hayatı iyileştirmek ve mümkünse onları bu kamplardan kurtarıp Türkiye’ye getirmek için büyük bir çaba sergiledi.
Ebüzziya, öncelikle bu insanların nerelerde bulunduğunu tespit etmek amacıyla çeşitli kampları dolaştı. Onların sahipsiz olmadıklarını ve Türkiye ile bağlantılarının bulunduğunu kanıtlamaya çalıştı. Bir yandan şahsi ilişkileri sayesinde siyasi çevrelerle temas kurarken, diğer yandan gazetesinde kamplardaki Türklerin Türkiye’ye getirilmesi için kamuoyunu bilinçlendirmeye çalıştı.
“TÜRKLERİ TOPLAYIP TÜRKİYE’YE GÖNDERMEYE ÇALIŞIYORDUM”
Ziyad Ebüzziya, 1994’te vefatından önce Avrupa’daki Türkleri kurtarma mücadelesini “II. Dünya Savaşı’nda Türkler: Savaş, Esaret, İltica” isimli kitabının (Timaş Yayınları) yazarı Prof. Dr. Ali Satan’a tüm detaylarıyla anlattı. Bu destansı hikayenin başlangıç cümleleri şöyleydi: “1946 yılında, İtalya’da göğsüm su dolu, iki ciğerim verem olmasına ve günde 3 saatten fazla gazete okumam yasak olmasına rağmen, 15 gün boyunca açık bir jeep ile kampları dolaşıp Türkleri toplamak ve Türkiye’ye göndermeye çalışıyordum.”
Ali Satan’ın Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM) Kütüphanesi’nde bulunan ve ilk kez bu kitapta gün yüzüne çıkan Ziyad Ebüzziya’ya ait mektuplar, Avrupa’da kamplarda kalan Türk mülteciler ile Ebüzziya arasındaki bağı ortaya koydu.
“BENİM BAHTSIZ OĞLUM YİNE OKULSUZ KALDI”
Türkiye’ye gelebilmek için “bir Türk anası” olarak Ebüzziya’dan yardım talep eden bir kişi, mektubunda şöyle yazdı: “Şimdi Türkiye’de okullar açıldı, benim bahtsız oğlum yine okulsuz kaldı. Kime yüz tutacağımı ve nasıl yardım dileyeceğimi bilmiyorum. Yolumu şaşırmış bir durumda kaldım. Bu zamanda, son ümit kaynağı olarak tanıdığım siz değerli zatıalinize yazmayı son çare olarak gördüm. İsteğim şudur: Türkiye’ye ne zaman geleceğimiz bilinmez. Türkiye’ye gelmemize yardımcı olacak kişiler ise siz ve Türkiye’deki akrabalarımızdır.”
1950 yılına kadar gazeteci olarak bu konuyu yakından takip eden Ziyad Ebüzziya, 1950 sonrasında Demokrat Parti milletvekili olarak görev yaparken de bu durumu ısrarla gündemde tuttu. Sonuç olarak, Avrupa’daki mülteci kamplarından yaklaşık 3000 Türkü Türkiye’ye getirmeyi başardı.
