Birinci Dünya Savaşı’nın ardından, İtilaf Devletleri Mondros Ateşkes Antlaşması’na dayanarak 13 Kasım 1918’de Haydarpaşa önlerine donanmalarını demirleyerek İstanbul’u işgal etti. Bu durum, 4 yıl 10 ay 23 gün süren bir esaretin başlangıcını müjdelediği gibi, 6 Ekim 1923’te de özgürlüğün geleceğini belirtmekteydi.
İstanbul’un işgali, Osmanlı Devleti’nin İttifak Devletleri karşısında yenilgi kabul ederek geri çekilmesiyle başladı. Bu durumdan faydalanan İtilaf Devletleri, 30 Ekim 1918’de imzalanan Mondros Ateşkes Antlaşması’nın hükümleri doğrultusunda, 13 Kasım 1918’de İstanbul’a girdi.
Mustafa Kemal Paşa’nın önderliğinde başlayan Kurtuluş Savaşı, İtilaf Devletleri’nin hareketlenmesine sebep oldu ve 16 Mart 1920’de işgal durumu resmi bir hale dönüştü. Özellikle, Adana’dan gelen Mustafa Kemal Paşa, düşman gemilerinin zafer bayraklarıyla İstanbul Limanı’na girdiğini gördüğünde tarihe geçen “Geldikleri gibi giderler” ifadesini kullandı.
Mudanya Mütarekesi çerçevesinde, Trakya topraklarının teslim edilmesi sırasında, milli temsilci olarak Refet Paşa ve İstanbul komutanı olarak Selahattin Adil Paşa görevlendirildi. Refet Paşa, 19 Ekim’de TBMM muhafız grubuna bağlı 100 askerle Mudanya’dan İstanbul’a ulaşırken, aynı dönemde Selahattin Adil Paşa da 81. Alay ile birlikte İstanbul’a geldi.
Her ne kadar Refet Paşa ve Selahattin Adil Paşa İstanbul’a ulaşmış olsa da işgal durumu sona ermedi. Mütarekeye göre işgal kuvvetlerinin barış antlaşmasının imzalanmasının ardından İstanbul’u boşaltması gerekiyordu.
24 Temmuz 1923’te Lozan Barış Antlaşması’nın imzalanmasının ardından, 23 Ağustos 1923’ten itibaren İtilaf kuvvetleri İstanbul’dan ayrılmaya başladı. Son birlikler, 4 Ekim 1923’te Dolmabahçe Sarayı önünde düzenlenen bir törenle Türk bayrağını selamlayarak şehri terk etti.
Şükrü Naili Paşa komutasındaki 3. Kolordu, 6 Ekim 1923’te İstanbul’a girdi ve böylece 4 yıl 10 ay 23 gün süren işgal resmen sona erdi. Bu tarih, her yıl “İstanbul’un Kurtuluş Günü” olarak kutlanmaya başlandı.
– “İSTANBUL’UN TAHLİYESİ İLE VATANIN BÜTÜNLÜĞÜ SAĞLANMIŞ OLDU”
Marmara Üniversitesi Tarih Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Ali Satan, AA muhabirine verdiği demeçte, 24 Temmuz 1923’te Lozan’da barış antlaşmasının yanı sıra “İngiliz, Fransız ve İtalyan Kuvvetlerinin Türk Topraklarının Boşaltılmasına İlişkin Protokol ve Bildiri”nin de imzalandığını belirtti.
İstanbul’un tahliyetine nezaret etmek üzere Selahattin Adil Paşa’nın başkanlığında bir Tahliye ve Teslim Komisyonu kurulduğunu ifade eden Satan, bu komisyonun ilk toplantısının 5 Ağustos 1923’te yapıldığını kaydetti.
10 Ağustos 1923’te Lozan’dan dönen İsmet Paşa, büyük bir törenle karşılandı ve burada İngiliz General Harington, Fransız General Charpy ve İtalyan General Mombelli ile birlikte İstanbul’un tahliyesi konusunda bir toplantı gerçekleştirildi.
General Charles Harington, tahliye ile ilgili ön hazırlıkları yaparken, Lozan Barış Antlaşması’nın TBMM’de 23 Ağustos 1923’te kabul edilmesiyle İstanbul’un tahliyesi süreci resmen başlamış oldu.
Prof. Dr. Satan, Hariciye Vekili İsmet Paşa’nın İstanbul’daki Fransız, İngiliz ve İtalyan Fevkalade Komiserliklerine verdiği nota ile tahliye protokolünde belirtilen 6 haftalık boşaltma sürecinin başladığını belirtmiştir.
Tüm bu hazırlıklara rağmen, Türk askerinin 6 Ekim’de İstanbul’a girmesi ile 13 Kasım 1918’den bu yana süren fiili işgale son verilmiştir. İstanbul’un tahliyesinin, vatanın bütünlüğünü sağladığını ifade eden Satan, bu sürecin Türk asker ve yöneticilerinin olağanüstü çabalarının bir sonucu olduğunu vurguladı.
