ABD ile Çin arasındaki büyük rekabet, son dönemde gümrük tarifeleri, teknoloji kısıtlamaları ve kritik ham maddelerin kontrolü gibi alanlarda tırmanarak bir krize dönüşmüş durumda.
Her iki ülke, ticaret gerilimlerini azaltmak amacıyla müzakereler yürütürken; aynı zamanda çip sektörü, yapay zeka, nadir toprak elementleri, soya fasulyesi ihracatı ve liman dönüş ücretleri gibi birçok konuda karşılıklı ihtilaflar yaşamaktadır.
Sadece bu hafta içinde meydana gelen olaylar, iki ülkenin birbirine karşı ne denli geniş bir alanda hamleler yaptığını ortaya koydu.
Pekin hükümeti, 9 Eylül’de nadir toprak elementleri ve üretim teknolojilerine yönelik ihracat kısıtlamaları getirdi. Ertesi gün ise Türkçe çevirisi "Yaptırım Listesi"ne ABD’li savunma firmalarını ekleyerek, Qualcomm hakkında bir anti-tekel soruşturması başlattı.
ABD Başkanı Donald Trump, Çin’in nadir toprak elementleri konusunda attığı adımları sert bir dille eleştirirken, eğer bu politikalarını sürdürürse, 1 Kasım’dan itibaren ABD’ye ithal edilen tüm ürünlere yüzde 100 ek gümrük tarifesi getireceğini ve kritik yazılımların ihracatının durdurulacağını duyurdu.
NADİR TOPRAK ELEMENTLERİ
Çin Ticaret Bakanlığı, 9 Eylül’de yaptığı açıklamalarda, ulusal güvenlik açısından kritik bazı malzeme ve ürünlere yeni kısıtlamaların getirileceğini belirtti. Kısıtlamalar, özellikle elektrikli araçlardan akıllı telefonlara ve silah sistemlerine kadar birçok yüksek teknoloji ürünü üzerinde kapsamlı bir etki yaratmayı hedefliyor.
Çin, nadir toprak elementlerini çıkarma ve işleme süreçlerine de ek kısıtlamalar getirdi. Bu yenilikler, bu elementlerin geri dönüştürülmesi ve çeşitli üretim süreçleri içinde kullanılmasına dair teknolojilerin transferini de kontrol altına almayı amaçlıyor.
Ülkede üretilen nadir toprak elementlerini ihraç eden yabancı şirketler için sivil ve askeri kullanım alanlarına yönelik ürünler için Ticaret Bakanlığından lisans almak zorunlu hale getirildi. Ayrıca, batarya üretiminde kullanılan kritik minerallerle ilgili yeni ihracat kısıtlamaları da açıklandı.
APEC ZİRVESİ ÖNCESİ GERİLİM
Karar, ABD ile Çin arasında devam eden tarife müzakereleri sırasında, her iki liderin de bu ay içerisinde Güney Kore’de gerçekleştirilecek Asya Pasifik Ekonomik İşbirliği (APEC) Zirvesi’nde yüz yüze görüşmeler yapmak üzere hazırlıklar yaptığı dönemde alındı. Çin, ABD’nin teknoloji alanındaki kısıtlamalarına karşılık nadir toprak elementleri konusunu daha önce kısıtlamıştı.
Daha önceki ABD Başkanı Joe Biden, 2024’te çip sektörüne yönelik ihracat kısıtlamaları getirmişti. Bu kısıtlamalar, Wuhan’da yer alan önemli çip üretim tesislerini de etkileyerek, ticari rekabeti artırdı.
ÇİN’İN KÜRESEL ÜRETİMDEKİ ROLÜ
ABD Jeolojik Araştırmalar Kurumu’nun verileri, 2024’te dünya genelinde nadir toprak elementi üretiminin 390 bin ton civarında olacağını öngörüyor ve bunun 270 bin tonunun Çin’den kaynaklanacağı belirtiliyor. Çin, nadir toprak elementlerinin yaklaşık yüzde 69’unu üretmekte ve küresel pazarın yüzde 85’ine hitap eden işleme kapasitesine sahiptir. Bu durum, Beijing’in elde ettiği ekonomik gücü daha da artırabileceği anlamına geliyor.
TRUMP’IN ÇİN TEPKİLERİ
ABD Başkanı Trump, Truth Social hesabında yaptığı paylaşımlarda, Çin’in nadir toprak elementlerine yönelik attığı adımların dünya pazarını olumsuz etkileyebileceği konusunda uyarılarda bulundu. Trump, Çin’in stratejilerini "sinsi" ve "düşmanca" olarak nitelendirirken, dünya üzerindeki bu durumun kabul edilemeyeceğini ifade etti.
Trump, 1 Kasım’dan itibaren uygulanacak yüzde 100 ek gümrük tarifesinin yanı sıra, tüm kritik yazılımların ihracatının durdurulacağını vurguladı. APEC Zirvesi’nde Şi ile yapacağı görüşmenin anlamını yitirebileceğini de belirten Trump, daha sonra yapıcı bir iletişime açık kapı bırakabileceğini dile getirdi.
YAPTIRIMLAR VE SORUŞTURMALAR
Çin Ticaret Bakanlığı, 10 Eylül’de aralarında ABD ve Kanada’dan, dron teknolojileri geliştiren şirketlerin de bulunduğu 14 kuruluşa yaptırımlar uygulayacağını duyurdu. Bu firmaların, Çin’in ulusal çıkarlarına zarar vermesi gerekçesiyle bu yaptırımlar gündeme geldi.
Aynı gün, Çin hükümeti, ABD’li çip üreticisi Qualcomm hakkında anti-tekel soruşturması başlattı. Bu soruşturmada, Qualcomm’un, Çin’in tekelleşme karşıtı düzenlemelerine aykırı olarak İsrailli Autotalks şirketini devralma süreci incelenecek.
ÇİP SAVAŞI VE TİCARET GERİLİMİ
ABD önceki hükümeti, Çin ile rekabet stratejisini güçlendirmek amacıyla, teknoloji transferini sınırlandırmayı hedeflemişti. Yürürlüğe giren Çip ve Bilim Yasası çerçevesinde, Çinli şirketlerin çip teknolojilerine erişimleri sınırlandırılarak, ABD’nin stratejik tehditlere karşı daha ciddi önlemler alması amaçlanmıştı.
Trump’ın göreve dönmesiyle, ek gümrük vergileri ve tarife artışları yeniden gündeme gelirken, iki ülke arasında ticari gerilimler artmaya devam etti. Tarifeler üzerindeki son değişiklikler ve müzakereler, gelecekteki ekonomik ilişkilerin şekillendirilmesinde belirleyici bir rol oynayacak gibi görünüyor.
