Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), “2024 yılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetleri Araştırması”na ilişkin sonuçları kamuoyuyla paylaştı.
Açıklanan verilere göre, Türkiye’deki gayrisafi yurt içi AR-GE harcaması 2024 yılında bir önceki yıla göre 274 milyar 279 milyon lira artarak 651 milyar 822 milyon liraya yükseldi.
Gayrisafi yurt içi AR-GE harcamasının gayri safi yurtiçi hasıla (GSYH) içindeki oranı 2023 yılında yüzde 1,39 iken, 2024 yılında 44 trilyon 587 milyar 225 milyon liralık GSYH içinde yüzde 1,46 seviyesine ulaştı.
AR-GE harcamalarında mali ve mali olmayan şirketler yüzde 64,8 ile en büyük paya sahip olurken, yükseköğretim kurumları yüzde 30,9 ile onu takip etti. Kar amacı gütmeyen kuruluşlar tarafından gerçekleştirilen AR-GE harcamalarının genel devlet AR-GE harcamaları içindeki payı ise yüzde 4,3 olarak belirlendi. Öte yandan, AR-GE harcamaları içinde personel harcamaları en büyük kalemi, yani yüzde 59,5’in oluşturdu.
2024 yılı için AR-GE harcamalarının yüzde 53,8’i mali ve mali olmayan şirketler tarafından finanse edildi. Genel devlet bu harcamaların yüzde 30,4’ünü, yükseköğretim kurumları ise yüzde 12,9’unu karşıladı. Yurt dışı kaynaklardan elde edilen katkı oranı yüzde 2,9 olurken, diğer yurt içi kaynaklar yaklaşık yüzde 0,01 ile kayıtlara geçti.
AR-GE personeli sayısı 310 bini aştı
Tam zaman eşdeğeri (TZE) cinsinden 2024 yılında toplam 310 bin 473 kişi AR-GE alanında görev yaptı. Sektörler bazında bakıldığında, TZE cinsinden AR-GE personelinin yüzde 67,1’i mali ve mali olmayan şirketlerde, yüzde 30’u yükseköğretim kurumlarında, yüzde 2,9’u ise kar amacı gütmeyen kuruluşlar dahil genel devlet sektöründe istihdam edildi.
Kadın AR-GE personelinin sayısı, 2024 yılında 106 bin 74 kişiyle toplam AR-GE personelinin yüzde 34,2’sini oluşturdu. Sektör bazında kadın AR-GE personel oranı yükseköğretimde yüzde 47,9, kar amacı gütmeyen kuruluşların yer aldığı genel devlette ise yüzde 30,6 olarak belirlendi. Mali ve mali olmayan şirketlerde bu oran yüzde 28,2 oldu.
AR-GE personelinin yüzde 30,6’sı doktoralı
AR-GE personelinin eğitim durumuna ilişkin veriler incelendiğinde, yüzde 39,9’unun lisans diplomasına sahip olduğu, ardında ise yüzde 30,6 ile doktora veya eşdeğer, yüzde 20,3 ile yüksek lisans, yüzde 4,9 ile meslek yüksekokulu, yüzde 4,4 ile lise ve altı eğitim düzeyine sahip olan bireylerin bulunduğu görüldü.
Eğitim durumuna göre AR-GE personelinin TZE cinsinden dağılımı ise lisans seviyesi için yüzde 48,9, doktora veya eşdeğer için yüzde 21,2, yüksek lisans için yüzde 19,1, meslek yüksekokulu için yüzde 5,8 ve lise ve altı eğitim düzeyi için ise yüzde 5 şeklinde belirlendi.
İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması (İBBS) 2. Düzey’e göre, 2024 yılında en yüksek AR-GE harcaması, toplamın yüzde 33,4’ünü gerçekleştiren TR10 (İstanbul) bölgelerinde kaydedilirken, bunu yüzde 27,8 ile TR51 (Ankara) ve yüzde 9,4 ile TR42 (Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova) bölgeleri izledi.
Toplam AR-GE personel sayısının yüzde 32,6’sı TR10 (İstanbul), yüzde 19,2’si TR51 (Ankara) ve yüzde 8,3’ü ise TR42 (Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova) bölgesinde çalıştı.
En fazla AR-GE harcaması yapanlar
Mali ve mali olmayan şirketler tarafından 2024 yılında gerçekleştirilen 422 milyar 307 milyon liralık AR-GE harcamasının yüzde 52,7’sinin AR-GE merkezlerinde yapıldığı görüldü. Bu merkezlerde kaydedilen harcamanın ise yüzde 89,4’ü 250 ve üzeri çalışanı bulunan girişimler tarafından karşılandı.
İmalat sanayisinde AR-GE faaliyetinde bulunan girişimler, teknoloji düzeylerine göre sınıflandırıldığında 2024 yılında imalat sanayisinde gerçekleştirilen 210 milyar 506 milyon lira AR-GE harcamasının yüzde 46,9’unun yüksek teknoloji faaliyetinde yer alan girişimler tarafından yapıldığı belirlendi. Ayrıca, imalat sanayisindeki toplam AR-GE harcamasının yüzde 40,2’si orta yüksek teknoloji, yüzde 8,2’si orta düşük teknoloji ve yüzde 4,7’si düşük teknoloji faaliyetlerinde bulunan girişimler aracılığıyla gerçekleştirildi.
İmalat sanayisindeki AR-GE faaliyetinde bulunan girişimlerdeki araştırmacı sayıları incelendiğinde, 2024 yılında en fazla araştırmacının 31 bin 701 kişiyle orta yüksek teknoloji faaliyeti yürüten girişimler tarafından istihdam edildiği tespit edildi. Bu girişimleri, 22 bin 93 araştırmacı ile yüksek teknoloji faaliyetindeki girişimler takip etti.
TZE cinsinden araştırmacı sayıları incelendiğinde ise en yüksek değerin 28 bin 957 ile orta yüksek teknoloji faaliyeti yürüten girişimlerde görüldüğü belirlendi.
Dolaylı AR-GE teşvikleri
Dolaylı AR-GE teşvikleri, mali ve mali olmayan şirketlerin AR-GE harcamaları içindeki payı 2015 yılında yüzde 14,8 iken, 2024 yılında bu oran yüzde 25,1’e yükseldi. Ayrıca, mali ve mali olmayan şirketlerin AR-GE harcamaları 2015 yılında 11,2 milyar lira iken, bu rakam 2023’te 422 milyar liraya ulaştı.
